فتانه محمودی؛ محمود طاووسی
دوره 12، شماره 48 ، دی 1390، ، صفحه 67-92
چکیده
تعزیه (شبیه‌خوانی) نمایشی آیینی، روایی، منظوم و موسیقایی است که از دل عزاداری‌های شیعیان ایرانی بر پیشوای سوم خود، امام حسین(ع) پدید آمد و حول محور واقعة عاشورا، در سال ٦١ هـ. ق، شکل گرفت. محور اصلی این ...
بیشتر
تعزیه (شبیه‌خوانی) نمایشی آیینی، روایی، منظوم و موسیقایی است که از دل عزاداری‌های شیعیان ایرانی بر پیشوای سوم خود، امام حسین(ع) پدید آمد و حول محور واقعة عاشورا، در سال ٦١ هـ. ق، شکل گرفت. محور اصلی این نمایش، شهادت امام حسین(ع) و یارانش در واقعة کربلاست، اما بهره‌های فراوانی از فرهنگ، ادبیات کهن و اساطیر ایرانی برده است و ارتباط عمیقی با عواملی ازجمله مذهب، اسطوره، داستان‌های عامیانه و فرهنگ سنتی جامعه دارد. متون تصویری تعزیه که در پرده‌های تعزیه، شبیه‌خوانی‌ها، سقاخانه‌ها، سقانفارها و قهوه‌خانه‌ها نقش بسته‌اند، بیانگر این ارتباط عمیق با هویت دینی، ملی و فرهنگی بوده است.
نقاشی‌های مذهبی مجموعه‌ای از صحنه‌های جنگ‌ها و نبردهای معروف پیامبر اسلام، حضرت علی(ع) و وقایع کربلا را دربرمی‌گیرد. در کنار این نقوش، باورها دینی نیز نقش زیادی در پر کردن فضای تصویری سقانفارها دارند. این باورها مربوط به اعتقادات مذهبی مردم دربارة معاد، بهشت و دوزخ، جهان آخرت، رستاخیز، پاداش و جزا می‌باشند که ارتباط مستقیم با نقوش مذهبی مربوط به واقعة کربلا دارند و به صورتی مقایسه‌ای سرنوشت پاکان و درستکاران یا به عبارتی اولیاء و اشقیاء را به تصویر می‌کشند. متون مربوط به مجالس تعزیه و شبیه‌خوانی نیز در این میان، جایگاه ویژه‌ای دارند. این مقاله، پس از بررسی پیشینه، ارکان و مضامین تعزیه، به ارتباط آن با هویت آیینی و مذهبی و تأثیر این متون بر هنرهای تصویری مازندران در دورة قاجار می‌پردازد. پس از تحلیل مضامین نقوش، این نتیجه حاصل شد که نقوش مرتبط با مضامین مذهبی، متون تعزیه و باورهای دینی عامیانه، بیشترین نقش را در تزئین این بناها دارا هستند.
